Nội dung

Các tình tiết được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là những tình tiết được pháp luật ghi nhận mà khi đó người phạm tội sẽ được xem xét giảm nhẹ hình phạt. Để bảo vệ quyền lợi tốt nhất, chúng ta cần nắm được những quy định về điều kiện được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, hồ sơ, chứng cứ cũng như quy trình thực hiện tố tụng trước tòa án. Cùng tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Các tình tiết được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Quy định pháp luật về các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được xem là một trong những căn cứ để Tòa án quyết định mức hình phạt cho người phạm tội. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định cụ thể tại Điều 51 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 bao gồm 22 tình tiết. Cụ thể:

a) Người phạm tội đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm;
b) Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả;
c) Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng;
d) Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết;

đ) Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;

e) Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra;
g) Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra;
h) Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn;
i) Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng;
k) Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức;
l) Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra;
m) Phạm tội do lạc hậu;
n) Người phạm tội là phụ nữ có thai;
o) Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên;
p) Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng;
q) Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;
r) Người phạm tội tự thú;
s) Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;
t) Người phạm tội tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án;
u) Người phạm tội đã lập công chuộc tội;
v) Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác;
x) Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ

Ngoài ra, đầu thú hoặc các tình tiết khác cũng có thể được coi là tính tiết giảm nhẹ và sẽ được Tòa án ghi nhận cụ thể trong bản án. (ví dụ: hoàn cảnh gia đình khó khăn, gia đình có người có công với cách mạng nhưng không thuộc trường hợp quy định tại điểm x khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự)

Ý nghĩa của việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự mang nhiều ý nghĩa quan trọng, thể hiện sự nhân đạo, khoan hồng của pháp luật Việt Nam, góp phần đảm bảo tính công bằng, chính xác trong việc xử lý tội phạm. Cụ thể:

Thể hiện tính nhân đạo, khoan hồng của pháp luật:

Nhà nước không chỉ trừng phạt người phạm tội mà còn thể hiện sự quan tâm, giáo dục, giúp đỡ họ có cơ hội sửa chữa lỗi lầm, tái hòa nhập cộng đồng.
Việc áp dụng hình phạt phù hợp với mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, thể hiện sự tôn trọng giá trị con người, nhân phẩm của người phạm tội.

Đảm bảo tính công bằng, chính xác trong việc xử lý tội phạm:

Hình phạt được áp dụng không chỉ dựa trên tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội mà còn xem xét các yếu tố khách quan, chủ quan liên quan đến người phạm tội.
Tránh việc xử lý oan sai, đảm bảo tính công bằng trong việc xử phạt.

Góp phần giáo dục, cải tạo người phạm tội:

Khi được hưởng các tình tiết giảm nhẹ, người phạm tội sẽ có cơ hội sửa chữa lỗi lầm, ý thức được hành vi sai trái của mình và mong muốn trở thành người có ích cho xã hội.
Đây là biện pháp giáo dục hiệu quả, góp phần phòng ngừa tái phạm tội.

Thể hiện sự quan tâm đến nạn nhân và gia đình họ:

Một số tình tiết giảm nhẹ như người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại cho nạn nhân, giúp đỡ gia đình nạn nhân khắc phục hậu quả do tội phạm gây ra thể hiện sự quan tâm, chia sẻ của pháp luật đối với những người bị hại.

Góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào pháp luật:

Khi pháp luật được áp dụng một cách công bằng, chính xác, thể hiện sự nhân đạo, khoan hồng sẽ góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào pháp luật, đồng thời khuyến khích họ tích cực tham gia tố giác tội phạm, bảo vệ an ninh trật tự xã hội.

Nguyên tắc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Nguyên tắc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Điều 54 Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định chung về nguyên tắc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, theo đó:

Giảm nhẹ hình phạt khi có hai hoặc nhiều tình tiết giảm nhẹ:

Điều kiện: Người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại Khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015.
Hình thức giảm nhẹ: Tòa án có thể áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được quy định cho tội phạm, nhưng vẫn phải nằm trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn.

Giảm nhẹ hình phạt cho người phạm tội lần đầu có vai trò không đáng kể:

Điều kiện:

Người phạm tội lần đầu.

Là người giúp sức trong vụ án đồng phạm.

Có vai trò không đáng kể.

Hình thức giảm nhẹ:

Tòa án có thể áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được quy định cho tội phạm, nhưng không nhất thiết phải nằm trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn.

Chuyển sang hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn trong trường hợp đặc biệt:

Điều kiện: Đáp ứng đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 nhưng điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung hình phạt đó là khung hình phạt nhẹ nhất.
Hình thức giảm nhẹ: Tòa án có thể chuyển sang áp dụng một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn.

Lưu ý: Lý do giảm nhẹ phải được ghi rõ trong bản án.

Ví dụ:

Khung 1: Mức án từ 3 đến 7 năm tù.

Khung 2: Mức án từ 7 đến 15 năm tù.

Với trường hợp 1: Nếu người phạm tội có 2 tình tiết giảm nhẹ, Tòa án có thể áp dụng hình phạt từ 2 năm 6 tháng đến 6 năm tù (dưới mức thấp nhất 3 năm của Khổ 1 nhưng vẫn trong khung Khổ 1).
Với trường hợp 2: Nếu người phạm tội lần đầu có vai trò không đáng kể, Tòa án có thể áp dụng hình phạt từ 1 năm đến 3 năm tù (dưới mức thấp nhất 3 năm của Khổ 1, có thể nằm ngoài khung Khổ 1).
Với trường hợp 3: Nếu người phạm tội lần đầu có vai trò không đáng kể và điều luật chỉ quy định 1 khung hình phạt là Khổ 1, Tòa án có thể chuyển sang áp dụng hình phạt cấm tù hoặc phạt tù có thời hạn từ 6 tháng đến 2 năm (thuộc loại nhẹ hơn so với Khổ 1).

Ngoài ra, nếu có từ 03 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trở lên, tòa án có thể xem xét để ra quyết định cho bị cáo hưởng án treo theo Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐTP.

Phân biệt tình tiết giảm nhẹ và dấu hiệu định tội

Các tình tiết là dấu hiệu định tội là những tình tiết mà nếu không có nó thì hành vi không cấu thành tội phạm hoặc nếu có, thì nó cấu thành tội phạm khác nghiêm trọng hơn (nếu là tình tiết tăng nặng) hoặc ít nghiêm trọng hơn (nếu là tình tiết giảm nhẹ).
“Tình tiết giảm nhẹ” là những yếu tố làm giảm mức độ nghiêm trọng của tội phạm hoặc trách nhiệm của người phạm tội. Khi có những yếu tố này, mức độ ảnh hưởng đến cộng đồng của hành vi phạm tội được xem là giảm đi, dẫn đến việc áp dụng hình phạt nhẹ hơn trong phạm vi khung hình phạt được quy định.
Nếu một tình tiết được quy định tại Điều 52 Bộ luật Hình sự mà tình tiết đó đã là dấu hiệu định tội rồi thì khi quyết định hình phạt Tòa án sẽ không xem đó là tình tiết giảm nhẹ nữa.
Ví dụ: Đối với tội “Giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” quy định tại Điều 125 Bộ luật Hình sự thì tình tiết “giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân” là dấu hiệu định tội (nếu không có tình tiết này thì có thể sẽ cấu thành tội “Giết người”), do đó Tòa án sẽ không coi tình tiết “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” là tình tiết giảm nhẹ nữa.

Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại

Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại được quy định tại Điều 84 Bộ luật Hình sự:

a) Đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm;
b) Tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả;
c) Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn;
d) Tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án;

đ) Có nhiều đóng góp trong việc thực hiện chính sách xã hội.

Các tình tiết khác cũng có thể được coi là tình tiết giảm nhẹ và sẽ được Tòa án ghi nhận tại bản án.

Tham khảo thêm: Nộp lại tiền thu lợi bất chính có được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự không?

Luật sư bào chữa tư vấn giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

Luật sư bào chữa tư vấn giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

Hãy liên hệ luật sư để được hỗ trợ:

Luật sư sẽ tìm hiểu kỹ lưỡng vụ án, bao gồm hành vi phạm tội, nhân thân, hoàn cảnh của bị cáo/bị can, cũng như các tài liệu có liên quan.
Dựa trên thông tin thu thập được, luật sư sẽ hác yếu tố có thể cấu thành tình tiết giảm nhẹ theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
Luật sư sẽ tư vấn pháp luật cho bị cáo/bị can về quyền lợi, nghĩa vụ của họ trong quá trình tố tụng.
Luật sư sẽ giúp đỡ bị cáo/bị can trong việc chuẩn bị hồ sơ vụ án, tập luyện trả lời các câu hỏi của HĐXX và kiểm sát viên.
Trong một số trường hợp, luật sư có thể tham gia tranh tụng để đề xuất các biện pháp xử lý khác thay cho hình phạt tù, ví dụ như án treo,…, nếu bị cáo/bị can có đầy đủ các tình tiết giảm nhẹ.

Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính công bằng, nhân đạo của pháp luật hình sự. Việc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ sẽ giúp giảm nhẹ mức độ hình phạt cho người phạm tội, tạo cơ hội cho họ sửa chữa sai lầm và tái hòa nhập cộng đồng. Trên đây là một số thông tin cơ bản về vấn đề nêu trên, nếu có bất kì thắc mắc nào khác, vui lòng liên hệ Luật sư tư vấn hình sự của Luật Kiến Việt qua hotline 0386579303 để nhận được sự tư vấn, hỗ trợ.